Apabila seorang Raja Pemerintah mangkat maka adalah menjadi
tanggungjawab dan kerja Setiausaha Dewan Negara Perak dan Setiausaha
Kerajaan Negeri mengumumkan perkara yang menyedihkan itu kepada semua
Raja-Raja, Orang Besar-Besar dan rakyat jelata.
Setiausaha Dewan Negara
Perak juga akan memanggil suatu mesyuarat khas bagi semua ahli-ahli
Dewan Negara untuk bersidang mengenai istiadat-istiadat kemangkatan,
pemakaman dan berkabung selepas berdatang menghadap Duli Tuanku Raja
Perempuan.
Semboyan akan dipasangkan dengan bilangan tembakan das
mengikut usia Almarhum, iaitu satu das bagi setahun. Biasanya semboyan
kemangkatan dipasang di sebelah malam selepas pukul sepuluh, dan apabila
kedengaran bunyi meriam, maka alamat tanda mangkatnya Raja
Pemerintah.
Lazimnya, Raja Muda atau Raja Di Hilir dan Orang Kaya
Bendahara Seri Maharaja akan mengetuai segala pekerjaan terhadap
Istiadat Kemangkatan dan Istiadat Pemakaman. Pekerjaan membuat usungan
atau pedati yang dinamakan 'Seraja Diraja' atau 'Raja Diraja' akan
dimulakan secepat mungkin.
Jenazah Almarhum itu dimandi dan dikafankan
oleh para alim ulama dan diletakkan Seri Balai, Istana Iskandariah untuk
Istiadat Pemasyhuran Raja Pemerintah Baru. Pemilihan Raja Pemerintah
baru dibuat dalam mesyuarat khas Dewan Negara Perak yang dihadiri oleh
anggota-anggotanya.
Lazimnya, istiadat pemasyhuran dilangsungkan di
sebelah pagi dan Orang Kaya Bendahara Seri Maharaja akan mengumum nama
Raja Pemerintah baru dan membaca perisytiharan pemasyhuran itu. Majlis
kemudian diikuti laungan 'Daulat Tuanku' sebanyak tiga kali daripada
semua hadirin yang berada dalam Seri Balai. Tembakan meriam 21 das akan
dilepaskan. Istiadat pemasyhuran Raja Pemerintah baru hendaklah diadakan
sebelum Istiadat Memberi Penghormatan Terakhir dan Istiadat
Pemakaman.
Setelah selesai Istiadat Pemasyhuran Raja Pemerintah baru,
jenazah Almarhum dibawa dan diletakkan di atas persada khas empat segi
tujuh tingkat bersalut kain kuning dengan pegawai tentera darat, udara
dan laut serta polis berkawal di keempat-emapat penjurunya.
Darjah-Darjah Kebesaran dan Bintang-Bintang Kehormatan Almarhum disusun
di sekliling aras lima persada yang dibina di pertengahan Balairong Seri
atau Dewan Santapan di istana Iskandariah.
Bacaan ayat suci al-Quaran
berkumandang di ruang itu ketika kerabat diraja, Orang Besar-Besar,
orang kenamaan dari dalam dan luar negara serta orang kebanyakan
memberikan penghormatan terakhir mereka kepada Almarhum. Istiadat
Memberi Penghormatan Terakhir kepada jenazah Almarhum lazimnya
berlangsung selama beberapa jam sahaja dan tempoh ini ditetapkan oleh
Dewan Negara Perak dengan kerjasama pihak Kerajaan Negeri.
Cara
berpakaian untuk istiadat ini ialah baju Melayu hitam bersamping hitam
dan bersongkok yang berbelit dengan kain putih selebar 2.5 cm di
tengah-tengah songkok. Kerabat diraja, Orang Besar-Besar Negeri dan
bentara-bentara akan bertengkolok putih. Orang kebanyakan berpakaian
lounge suit hitam dan bersongkok dengan kain putih yang telah disebutkan
di atas. Kaum wanita berpakaian baju kurung hitam dan berselendang
putih (untuk Melayu) atau hitam (untuk lain-lain bangsa).
Ketika memberi
penghormatan terakhir, mereka yang beragama Islam turut mengambil
peluang berdoa supaya Allah mencucuri rahmat ke atas roh Almarhum.
Selepas istiadat memberi penghormatan terakhir maka persiapan akan
dijalankan untuk mengusungkan jenazah ke luar dari istana dengan pedati
khas ke Masjid Ubudiah untuk disembahyangkan. Orang ramai boleh datang
untuk menziarahi mahupun menyaksikan Istiadat Pengiringan Jenazah
Almarhum dari Istana Iskandariah ke Masjid Ubudiah. Ada pula yang datang
mengiringi jenazah Almarhum diarak di atas pedati dalam perjalanan ke
masjid.
Selepas jenazah disembahyangkan, biasanya oleh Mufti Kerajaan
Negeri, maka jenazah akan dibawa untuk disemadikan dengan penuh adat
istiadat yang dikenali sebagai Istiadat Pemakaman. Pada kelazimannya,
istiadat ini dihadiri oleh kerabat diraja, Orang Besar-Besar dan orang
kenamaan, dan mereka akan menyaksikan jenazah Almarhum diturunkan ke
dalam liang lahad yang telah disediakan sebaik sahaja tersiarnya berita
mengenai kemangkatan Almarhum. Bacaan talkin dan doa akan diketuai oleh
Mufti Kerajaan Negeri, dan sebaik sahaja talking dan bacaan doa
selesai, tembakan meriam dengan bilangan das berdasarkan usia Almarhum
dilepaskan. Istiadat kemudian disusuli dengan menabur bunga rampai dan
menyiram air mawar ke atas makam Almarhum dengan didahului oleh Raja
Pemerintah baru, isteri gahara Almarhum, dan lain-lain kerabat diraja
mengikut protokol yang ditetapkan oleh pihak Kerajaan Negeri.
Pada zaman dahulu, Istiadat Berkabung
dilaksanakan dengan setiap orang lelaki dalam istana bercukur dan wanita
berkerat rambut. Kini, istiadat berkabung cuma ada berkaitan dengan
peraturan pakaian dan pembatalan acara rasmi sahaja. Tempoh perkabungan
akan ditetap dan disiarkan oleh pihak Kerajaan Negeri, dan dalam tempoh
ini bendera Negeri Perak hendaklah dinaikkan setengah tiang, acara-acara
rasmi yang dikelolakan oleh pihak Kerajaan Negeri dikehendaki dibatal
atau ditunda kepada suatu tarikh yang lain selepas tempoh perkabungan
itu.
Majlis-majlis bercorak hiburan, nyanyian dan tarian juga wajib
dibatalkan. Dua buah gendang nobat dan dua buah gendang nengkara akan
dibalut dengan kain putih sebagai tanda penghormatan kemangkatan
Almarhum. Segala pawai kerajaan Negeri seperti lembing kerajaan, payung
kerajaan, keris dan pedang kerajaan juga dikehendaki diikat dengan
lapisan kain putih.
Dalam tempoh berkabung, kerabat diraja lelaki
berpakaian baju Melayu hitam dan bertengolok putih ikat solek. Kaum
lelaki Melayu daripada orang kebanyakan memakai baju Melayu dengan
bersongkok hitam yang berbelit kain putih selebar 2.5 cm. Lelaki
daripada bangsa lain boleh berpakaian lounge suit atau baju kemeja
berlengan panjang dan bertali leher hitam atau warna gelap tanpa
bercorak serta memakai toha hitam selebar 8 cm di lengan kanan. Kaum
wanita Melayu berbaju dan berkain hitam atau warna lain yang gelap dan
berselendang mahupun bertudung putih. Wanita berbangsa lain juga
berpakaian hitam atau gelap dan berselendang hitam.
Untuk Paduka Seri
Sultan, tempoh perkabungan ialah 100 hari, manakala untuk Raja Muda 40
hari, Raja Di Hilir 7 hari dan Raja-Raja Bergelar 5 hari. Untuk Raja
Perempuan mahupun Raja Permaisuri hendaklah berkabung selama 40 hari,
dan Raja Puan Besar 14 hari, Raja Puan Muda 7 hari serta isteri-isteri
lain Paduka Seri Sultan tidak melebihi 7 hari dan ditetapkan oleh Tuanku
Paduka Seri Sultan.
Selepas seratus hari daripada hari pemakaman
berlangsunglah Istiadat Menurunkan Batu Nisan. Istiadat ini cuma
disaksikan oleh kerabat-kerabat yang terdekat sahaja. Batu nisan itu
akan dililiti dengan kain kuning mahupun kain putih, kuning dan hitam
yang merupakan warna-warna kebesaran kerajaan Negeri Perak.